Gelijkwaardigheid en trots, de ultieme vorm van destigmatisering?
Door Nynke Boonstra
Vanuit een regenachtig en koud Nederland vertrek ik samen met twee collega’s naar Indonesië, met als bestemming de campus van NHL Stenden hogeschool op Bali om de samenwerking vanuit de afdeling gezondheidszorg op gang te brengen. Ook gaan we naar Java om een training te geven over CGT bij psychose aan een groep psychologen. Een geweldige uitdaging waar we veel zin in hebben maar die ook spannend is. Wat kunnen we brengen aan deze twee mooie Indonesische eilanden en wat nemen we mee terug naar ons eigen dagelijks werk?
We bezoeken in totaal negen locaties waar mensen met een psychiatrische aandoening worden behandeld, op ons verzoek met name de plekken waar het om mensen met een psychotische kwetsbaarheid gaat. Bij een temperatuur van meer dan 30 graden komen we langs indrukwekkende bloeiende bloemen in tropische kleuren, prachtige rijstvelden en bananenbomen in wel dertig tinten groen. Het valt ons op dat mensen in de zorg bijzonder trots zijn op hun werk: ze spreken respectvol en met medeleven over hun patiënten en zijn open om hun manier van werken, evenals hun onzekerheden ten aanzien van hun werk, met ons te delen.
Al snel spreken we over individuele patiënten met een psychotische kwetsbaarheid. Duidelijk is dat de gedrevenheid van professionals en de zorg van familie in Indonesië fantastisch is. Familie speelt een belangrijke rol in Indonesië, ook in de zorg voor mensen met een psychotische kwetsbaarheid. Hier valt ons een verschil op met de zorg die wij in Nederland gewend zijn. Terwijl wij als hulpverleners in Nederland vaak stellen dat de familie geen hulpverleners zijn, en we daarmee bepaalde aspecten van de zorg professionaliseren, wordt dit in Indonesië gezien als ‘koud’ en lastig te begrijpen. Het zijn de gesprekken over dit soort onderwerpen die ons stof geven tot nadenken.
Er zijn echter naast het gebruik van antipsychotica (waarbij de middelenkeuze niet onder doet voor de middelen die we in Nederland gebruiken), weinig behandelingen beschikbaar. Het uitgangspunt van de zorg blijkt te zijn dat mensen met een psychotische kwetsbaarheid voor de rest van hun leven antipsychotica moeten gebruiken en dat de kans op herstel klein is.
Een van de indrukwekkendste bezoeken brachten we aan een goed lopend dagactiviteitencentrum op Bali, gerund door kunstenaars die de patiënten respectvol met ‘friends’ aanspreken. Iedere ochtend is er een verpleegkundige aanwezig voor de medicatieverstrekking, het meten van de bloeddruk en het geven van tandenpoetsles. Eens in de twee weken komt de psychiater langs om te bekijken of de medicatie gewijzigd dient te worden.
Er worden verder geen therapeutische interventies aangeboden. De kunstenaars runnen het dagactiviteitencentrum vanuit de overtuiging dat het voor mensen met een psychotische kwetsbaarheid gaat om het verwerken van ervaringen door het maken van kunst zoals schilderen, tekenen, stof verwerken (bijv in linnen tasjes) en lampen verfraaien. Er wordt samen gekookt en samen gegeten en de kunst die gemaakt wordt in het dagactiviteitencentrum wordt verkocht op lokale markten door mensen die dat leuk vinden om te doen.
Zowel de deelnemer als de kunstenaars zijn erg trots op hun bijdrage, er werd veel gelachen en er was fysiek contact. De betrokkenheid van de kunstenaars en de blije gezichten van de deelnemers waren ontroerend. Duidelijk is, dat de deelnemers zich gewaardeerd en gelijkwaardig voelen aan de kunstenaars. We herkennen de deelnemers aan hun lichaamshouding die vergelijkbaar is met de stramme houding van patiënten in de langdurige zorg in Nederland die lange tijd antipsychotica gebruiken. Maar de blije uitstraling van de deelnemers laten ons zien dat het bieden van gelijkwaardigheid en een reden voor trots misschien wel de belangrijkste interventie is als het gaat om destigmatisering.
Vanaf september starten studenten van de opleidingen verpleegkunde, social work en vaktherapie met een minor in Bali om ervaringen uit te wisselen, wat een leerervaring zal dat zijn! Mijn hoop is dat onze studenten ook de kunst van deze benadering zullen ervaren en zich erdoor laten inspireren voor hun werk in Nederland.